Het Gilgamesj-epos, meer dan vierduizend jaar oud, is het oudste literaire werk dat de mensheid heeft nagelaten – maar in de nieuwe, toegankelijke vertaling van Theo de Feijter klinkt het verrassend levend en menselijk. Wat ooit op kleitabletten in spijkerschrift werd gekrast, spreekt nu tot ons in helder, poëtisch Nederlands. De Feijter weet het ruwe, oerkrachtige karakter van de tekst te behouden, maar laat tegelijkertijd de emotionele diepte en universele thema’s doorklinken. Zijn vertaling is niet alleen een archeologisch curiosum, maar een meeslepend verhaal over macht, sterfelijkheid en – vooral – vriendschap.
De held Gilgamesh, koning van Uruk, is in het begin van het epos een tiran: zelfingenomen, ongenaakbaar, op zoek naar eeuwige roem. De goden besluiten hem te temmen door hem een gelijke te schenken – de wilde man Enkidoe. Wat volgt is geen strijd, maar een ontmoeting die alles verandert. In hun vriendschap vindt Gilgamesj zijn menselijkheid. Samen trekken ze ten strijde tegen monsters en goden, maar belangrijker nog: ze leren elkaar kennen als spiegelbeelden – de een beschaafd, de ander natuurlijk; de een heerser, de ander vrije ziel. Wanneer Enkidoe sterft, wordt de trotse koning voor het eerst geconfronteerd met zijn eigen sterfelijkheid. De rest van het epos is een reis door rouw, verlies en de zoektocht naar betekenis – thema’s die, hoe oud ook, niets aan zeggingskracht hebben verloren.
Precies over dat tijdloze thema van vriendschap als menselijke kernervaring zal historicus en auteur Luc Panhuysen op zaterdag 29 november 2025 spreken tijdens het Symposium over Vriendschap in Bilthoven. Panhuysen, bekend om zijn historisch scherpe en empathische analyses, belicht hoe de band tussen Gilgamesj en Enkidoe niet slechts een literaire vondst is, maar een spiegel van de menselijke conditie zelf: de ontdekking dat het leven pas werkelijk gewicht krijgt in de verbondenheid met een ander.
De Feijters vertaling sluit daar prachtig bij aan. Hij laat de stem van Gilgamesj klinken in sober maar krachtig Nederlands, zonder de archaïsche grandeur te verliezen. Waar eerdere vertalingen soms zwaar en academisch aanvoelden, weet De Feijter een toon te treffen die zowel begrijpelijk als verheven is – geschikt voor de moderne lezer die zich wil laten meeslepen door een oeroud verhaal. De bijgevoegde toelichting en context maken het boek bovendien uitermate geschikt voor wie meer wil weten over Mesopotamische mythologie of de historische achtergrond van Uruk en zijn mythische koning.
Het bijzondere aan deze uitgave is dat ze niet alleen een klassiek epos opnieuw tot leven brengt, maar ook aanzet tot reflectie. In een tijd waarin vriendschap vaak vluchtig lijkt, herinnert Gilgamesj ons eraan dat echte verbondenheid vraagt om moed, verlies en zelfinzicht. Het is literatuur die ons terugbrengt naar de bron – van verhalen, van menselijkheid, van betekenis.
Wie het boek leest, zal begrijpen waarom dit oudste verhaal ter wereld nog altijd tot de verbeelding spreekt. En wie op 29 november in Bilthoven aanwezig is bij de lezing van Luc Panhuysen, zal zien dat Gilgamesj en Enkidoe niet slechts figuren uit het verleden zijn, maar tijdloze gezellen op onze eigen reis door het leven.
SYMPOSIUM OVER VRIENDSCHAP OP 29 NOVEMBER – MEER LEZEN EN INSCHRIJVEN